حدیث
الأمالى للصدوق : حدّثنا علیّ بن أحمد ، قال : حدّثنا محمّد بن أبى عبد اللَّه الکوفی، عن سهل بن زیاد الآدمى ، عن عبد العظیم بن عبد اللَّه الحسنى ، عن علیّ بن محمّد بن علیّ بن موسى بن جعفر بن محمّد بن علیّ بن الحسین بن علیّ بن أبى طالب علیهم السلام ، قال :
لَمّا کَلَّمَ اللَّهُ‌عزّ وجلّ موسى بنَ عِمرانَ علیه السلام... قالَ موسى علیه السلام : إلهى ! فَما جَزاءُ مَن أطعَمَ مِسکیناً ابتِغاءَ وَجهِکَ ؟
قالَ : یاموسى ! آمُرُ مُنادِیاً یُنادى یَومَ القِیامَةِ عَلى رُؤوسِ الخَلائِقِ : إنَّ فُلانَ بنَ فُلانٍ مِن عُتَقاءِ اللَّهِ مِنَ النّارِ. [۱]
ترجمه
شرح
اطعام نیازمندان، یکى از مسائلى است که اسلام فوق العاده به آن اهمّیت داده است، به گونه‌اى که اگر ره‌نمودهاى اسلام مورد توجّه قرار گیرد ، گرسنگى از جامعه بشر، ریشه‌کن خواهد شد .
اسلام براى مبارزه با فقر و گرسنگى، از سه روش استفاده کرده است :
۱ . ذى حق دانستن نیازمندان در اموال ثروتمندان . قرآن کریم در توصیف انسان‌هاى نیکوکار مى‌فرماید :
(وَ فِى أَمْوَ لِهِمْ حَقٌّ لِّلسَّآئِلِ وَ الْمَحْرُومِ .[۲][از ویژگى‌هاى نیکوکاران، این است که] در اموال آنان، حقّى براى نیازخواه و محروم است) .
از امام على علیه السلام روایت شده که فرمود :
إنّ اللَّهَ سبحانَهُ فَرَضَ فى أموالِ الأغنیاءِ أقواتَ الفُقَراءِ ، فما جاعَ فَقیرٌ إلّا بما مُتِّعَ بهِ غَنىٌّ ، و اللَّهُ تعالى سائلُهُم عن ذلکَ . [۳]
خداوند سبحان، خوراک تهى‌دستان را در اموال توانگران قرار داده است . پس هیچ تهى‌دستى گرسنه نمى‌ماند ، مگر به سبب این که ثروتمندى از حقّ او بهره‌مند شده است ، و خداى بزرگ در این باره از آنان بازخواست مى‌کند .
۲ . تشویق مسلمانان به اطعام نیازمندان . قرآن در توصیف ابرار (نیکان) مى‌فرماید :
(وَیُطْعِمُونَ الطَّعامَ عَلَى حُبِّهِ مِسْکِیناً وَیَتِیماً وَأَسِیراً * إِنَّما نُطْعِمُکُمْ لِوَجْهِ اللَّهِ لا نُرِیدُ مِنْکُمْ جَزاءً وَلا شُکُوراً .[۴]و با وجود دوست داشتن غذا، آن را به مستمند و یتیم و اسیر مى‌دهند . [و مى‌گویند :] ما تنها براى رضاى خدا اطعامتان مى‌کنیم . از شما نه پاداشى مى‌خواهیم و نه سپاسى) . (أَوْ إِطْعامٌ فِى یَوْمٍ ذِى مَسْغَبَةٍ * یَتِیماً ذا مَقْرَبَةٍ * أَوْ مِسْکِیناً ذا مَتْرَبَةٍ .[۵]یا در روز گرسنگى ، طعام دادن ، به یتیمى خویشاوند ، یا مستمندى خاک‌نشین) . پیش از این آیات و پس از آنها، خداوند سبحان، برخوردارى از انواع نعمت‌هاى بهشت را به کسانى که داراى ویژگى یاد شده هستند، وعده داده است . در احادیث نیز آثار و برکات فراوانى براى اطعام مستمندان آمده و حدیثى که در متن ملاحظه شد، یکى از آنهاست .
۳ . تهدید کسانى که از اطعام نیازمندان امتناع مى‌ورزند . در آیات فراوانى، چنین افرادى مستوجب عذاب‌هاى دوزخ معرّفى شده اند.[۶]از پیامبر خدا صلى اللَّه علیه و آله نقل شده که فرمود :
وَ الَّذى نَفسُ محمّدٍ بِیَدِهِ ، لا یُؤمِنُ بى عَبدٌ یَبِیتُ شَبعانَ وَ أخُوهُ - أو قالَ : جارُهُ - المُسلمُ جائعٌ . [۷]
سوگند به آن که جان محمّد در دست اوست ، به من ایمان نیاورده آن بنده‌اى که شب را سیر بخوابد و برادر (/ همسایه) مسلمانش گرسنه باشد .
[۱]الأمالى ، صدوق : ص ۲۷۶ ح ۳۰۷ ، بحار الأنوار : ج ۶۶ ص ۳۸۳ ح ۴۶ . نیز ، ر . ک : همین کتاب : ح ۹۲ .
[۲]ذاریات : آیه ۱۹ . گفتنى است که آیات فراوانى در این زمینه وجود دارند که اشاره به همه آنها در حوصله این مقال نیست .
[۳]نهج البلاغة : حکمت ۳۲۸ .
[۴]دهر : آیه ۸ - ۹ .
[۵]بلد : آیه ۱۴ - ۱۶ .
[۶]ر . ک : حاقّه : آیه ۳۳ - ۳۶ مدّثّر : آیه ۴۴ ، فجر : آیه ۱۸ ، ماعون : آیه ۲ - ۳ .
[۷]الأمالى ، طوسى : ص ۵۹۸ ح ۱۲۴۱ .